Een zeldzaam voorkomende complicatie bij het toedienen van Tropicamide oogdruppels bij fundusfotografie is Acuut Glaucoom. Deze bijwerking heeft zich in de afgelopen jaren één keer voorgedaan bij STAR-SHL. Omdat dit ernstige gevolgen kan hebben willen wij onderstaande voorzorgsmaatregelen onder de aandacht brengen.

Als een fundusfoto niet goed te beoordelen is bij nauwe pupillen kan het soms nodig zijn, dat bij uw patiënt de pupillen verwijd worden met Tropicamide 0,5%. Wij geven wij u hierover graag wat aanvullende informatie.

Werking van Tropicamide

Tropicamide wordt veel gebruikt in de oogheelkunde. Het is een parasympaticolyticum en verwijdt de oogpupil (mydriasis) en verlamt in geringe mate de accommodatiespier van het oog (cycloplegie).

De werking treedt op binnen 15 tot 30 minuten na indruppelen en er wordt een mydriasis bereikt die 1 – 4 uur aanhoudt, soms zelfs tot 24 uur.

Waarschuwingen en voorzorgen

Door beïnvloeding van het gezichtsvermogen kan het gebruik van Tropicamide soms hinderlijke gevolgen hebben bij het autorijden en de bekwaamheid om machines te gebruiken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten bij wie de oogboldruk verhoogd kan zijn.

Interactie

Interacties met andere geneesmiddelen: er zijn voor zover bekend geen wisselwerkingen van belang met andere medicijnen, voedsel of dranken.

Zwangerschap en lactatie

Over het gebruik van Tropicamide tijdens de zwangerschap bestaan onvoldoende gegevens om de mogelijke schadelijkheid voor de vrucht te kunnen beoordelen. Er zijn tot dusver geen aanwijzingen voor schadelijkheid bij dierproeven. Het is niet bekend of Tropicamide via de moedermelk wordt uitgescheiden. Aangezien dit met veel geneesmiddelen wel het geval is, wordt de nodige voorzichtigheid tijdens de lactatie aanbevolen.

Bijwerkingen

Er zijn weinig bijwerkingen van Tropicamide bekend. De volgende bijwerkingen, oogheelkundig en algemeen, zouden zich voor kunnen doen:

Oogheelkundig

1) Allergische reactie

Tropicamide kan verpakt zijn in oogdruppelflesjes waarbij het conserveermiddel benzalkoniumchloride gebruikt is. Bij de door ons gebruikte minims-verpakking ontbreekt dit conserveermiddel. Een conserveermiddel kan een allergische reactie geven binnen enkele uren. Sommige patiënten zijn bekend met een dergelijke allergie. Zelden treedt een allergische reactie op tegen de stof Tropicamide zelf. Verschijnselen van een allergie: veelal aan beide ogen tegelijk.

• Roodheid van de conjunctiva, diffuus lichtroze kleur
• Lichtgevoeligheid / fotofobie
• Jeuk
• Irritatie

Beleid:

De klachten zijn veelal van voorbijgaande aard. Bij grote hinder kunnen lubricantia gegeven worden, echter zonder hetzelfde conserveermiddel.

2) Glaucoom

Omdat er pupilverwijding optreedt, kan bij een nauwe kamerhoek de verdikte irisbasis de afvoer van kamerwater belemmeren. Daardoor kan een oogdrukverhoging optreden, waardoor zelfs acuut glaucoom kan ontstaan. Dit komt heel weinig voor, maar er is een hogere kans bij een sterke hypermetropie. (> 4 dioptrieën)

Verschijnselen: kan aan een of beide ogen optreden

• rood oog met vooral dieprode verkleuring rondom de cornea
• klachten van wazig zien en halo’s.
• hevige pijn in en rond oog en hoofdpijn met misselijkheid en braken.
• wijde licht-stijve pupil

Het is lastig te beoordelen of de wijde pupil een gevolg is van het middel zelf of een teken is van acuut glaucoom; andere symptomen zijn dan relevant. Deze klachten kunnen beginnen binnen enkele uren na het druppelen en kunnen ook langer aanhouden.

Beleid:

Bij verdenking op acuut glaucoom: direct verwijzen naar de oogarts. Aangezien acuut glaucoom gepaard gaat met zeer hoge oogdruk en daarbij tot blijvende schade aan het oog/gezichtsvermogen kan leiden, is tijdig onderzoek en behandeling noodzakelijk.

3) Visusstoornissen

Een verstoorde visus is soms het gevolg van een drukverhoging; zie verder glaucoom. Visusstoornissen kunnen echter ook een gevolg zijn van de mydriasis / cycloplegie zelf, zonder dat er dus sprake is van glaucoom. Het betreft dan een tijdelijk niet-scherp kunnen zien met de eigen correctie, enerzijds omdat de eigen bril / contactlenzen niet optimaal zijn, anderzijds door een lichte refractieafwijking die van voorbijgaande aard is.

Beleid:

Indien er geen andere verschijnselen van acuut glaucoom zijn: expectatief. Bij gerede twijfel toch het beleid van een mogelijk glaucoom volgen.

Indien de klachten persisteren nadat de pupil weer genormaliseerd is: oogdrukmeting om andere vormen van glaucoom uit te sluiten. Eventueel gevolgd door refractieonderzoek.

4) Algemeen

Tropicamide is een anticholinergicum / parasympathicolyticum. Daardoor kunnen klachten van algemene aard ontstaan.

Verschijnselen:

• droge mond
• hartritmestoornissen: hartkloppingen als gevolg van een tachycardie
• hoofdpijn (zie ook onder: oogheelkundig / glaucoom)
• gedragsstoornissen, echter voornamelijk bij kinderen

Beleid:

Meestal zijn de klachten van voorbijgaande aard. Herkenning is belangrijk.

Relatieve contra-indicaties voor screening op Diabetische retinopathie:

• Patiënt jonger dan 15 jaar
• Patiënt heeft in de afgelopen 4 weken een operatie voor staar, glaucoom of een andere intra-oculaire operatie ondergaan; de genezing is meestal pas afgerond na 28 dagen; fotograferen/verwijden van de pupil binnen die 4 weken alleen na toestemming van behandelend oogarts;
• Patiënt reeds onder behandeling bij de oogarts voor controle bij of behandeling van Diabetische retinopathie.
• Als patiënt voor andere diagnosen onder behandeling/controle is bij een oogarts, is het belangrijk de patiënt er op te wijzen dat ondanks het screenings-fundusonderzoek op Diabetische retinopathie de oogartscontrole gewoon door moeten gaan.

Relatieve contra-indicaties voor fundusfotografie in mydriasis (druppelen met tropicamide):

• Patiënt is bekend met een risico voor acuut glaucoom in verband met een eerder geconstateerde nauwe kamerhoek. Meestal zal een profylactische iridotomie gedaan zijn door de oogarts. Fundusonderzoek en eventuele mydriasis dient dan na overleg met de oogheelkundige praktijk plaats te vinden.
• Het grootste gevaar lopen mensen men nauwe kamerhoek glaucoom, waarbij niet bekend is dat zij dit hebben. Het risico in deze groep is het hoogst bij mensen met een hypermetropie van meer dan 4 dioptrieën.
• Bij patiënt is een kunstlens geïmplanteerd waarbij pupilverwijding risico’s heeft. Dit kan zijn bij een iris- gefixeerde lens. Bij twijfel wordt geadviseerd om contact op te nemen met de oogarts.
• Patiënt is bekend met een allergie voor Tropicamide.
• Patiënt heeft een vorige keer na het druppelen veel klachten gehad (bijvoorbeeld na het druppelen bij de oogarts); evaluatie is dan vooraf noodzakelijk.
• Indien patiënt (zachte of halfzachte) contactlenzen draagt, mag hij die tijdens het druppelen en een half uur tot drie kwartier daarna niet in hebben. Medicatie kan anders in de lens gaan zitten en daardoor langduriger nawerken.

Auteur: Drik Hoogstede , Oogarts n.p.

Hanne Buizer-Rijksen, stafarts Star-shl.